Spichlerz w Modlinie

Spichlerz w Modlinie położony jest na półwyspie w miejscu gdzie Narew wpływa do Wisły. To obiekt kultowy w Twierdzy Modlin. Bardzo efektowny budynek i chyba najczęściej fotografowany modliński zabytek. Zbudowany na rozkaz Mikołaja I, który po stłumieniu powstania listopadowego rozkazał w centralnej części twierdzy zbudować główny magazyn zboża Banku Polskiego, aby w razie przyszłego ewentualnego powstania nie dać możliwości wyżywienia się buntownikom.

Zaprojektował go polski architekt, urodzony niedaleko Sochaczewa, Jan Jakub Gay. Odebrał staranne wykształcenie w Anglii, Niemczech, Holandii i we Francji, gdzie zapoznał się z budownictwem przemysłowym. Jego autorstwa są m.in. budynki fabryczne oraz stacja kolejowa w Żyrardowie, papiernia w Konstancinie Jeziornej, piękny gmach Banku Polskiego w Warszawie. Spichlerz w Modlinie był jego największą budowlą, gmachem najokazalszym w Królestwie. W dowód uznania za ukończenie tej budowli, J.J. Gay otrzymał od cara Mikołaja I brylantowy pierścień. Sam architekt został członkiem Instytutu Królewskiego Architektury Brytyjskiej w Londynie oraz Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, a jego największe dzieło znalazło się w XIX-wiecznych europejskich podręcznikach architektury.

Dziś widzimy tylko malownicze ruiny – połowę spichlerza. Pierwotnie był to obiekt symetryczny o długości 165,5 m. Wysoki na 20 m (skrzydła), w części środkowej na 26 m. Szeroki na 20 m. Miał gigantyczną kubaturę 83 tys. m3. Na zewnątrz widzimy cztery kondygnacje. W rzeczywistości spichlerz miał ich sześć. Pierwsza parterowa i sklepiona ceglanym stropem, pozostałe pięć – drewnianych kondygnacji magazynowych (dziś nieistniejących). Całość była kryta dachem z blachy cynkowej. Parterowa kondygnacja ma charakter militarny – wyposażona jest w strzelnice artyleryjskie i karabinowe. Najefektowniejsza jest część środkowa – najwyższa i wysunięta w stosunku do skrzydeł w stronę lądu i rzeki. Ma formę wielkiego łuku triumfalnego. Od strony kazuńskiej zachowały się przepiękne zdobienia części środkowej – panoplia z motywami antycznymi, pierwotnie nad łukiem portalu znajdował się napis poświęcony imperatorowi Mikołajowi I pogromcy Polaków w 1831 r. Od strony rzeki widzimy dwie (pierwotnie były trzy) łukowe, ozdobne bramy do spichlerza. Prosto z rzeki prowadzą do nich stalowe schody, a w bramach znajdują się resztki stalowych dźwigów do wciągania zboża z przypływających barek.

Spichlerz jest budynkiem ceglanym, otynkowanym z zewnątrz, zbudowanym na kamiennym cokole. W cokole umieszczone są metalowe kółka, do których cumowały barki ze zbożem. W latach międzywojennych spichlerz był siedzibą Komendy Portu Wojennego Modlin, a następnie Centralnej i Głównej Składnicy Marynarki Wojennej. Spichlerz nie został zniszczony wskutek działań wojennych. W czasie obrony Modlina we wrześniu 1939 został zbombardowany i spłonęło jego drewniane wnętrze. Mury pozostały w całości. Dopiero po wojnie polskie władze komunistyczne zdecydowały o jego roz biórce na cegłę. Spichlerz rozebrano do połowy, a barbarzyńską akcję przerwała interwencja prof. Jana Zachwatowicza – naczelnego architekta odbudowującego zniszczone Stare Miasto w Warszawie. Spichlerz był wykorzystywany w scenografii wielu filmów. Najważniejszy z nich to oczywiście Pan Tadeusz Andrzeja Wajdy, w którym modliński zabytek jest zamkiem Horeszków.

Pierwotnie spichlerz był ozdobiony licznymi maszkaronami, stalowymi hełmami i głowami lwów. Dziś jest praktycznie z nich ogołocony. Warto do niego podpłynąć łodzią lub kajakiem i przyjrzeć mu się z bliska. Od listopada 2010 r. spichlerz i okalający go teren jest własnością prywatną. Nowy właściciel, nowodworski przedsiębiorca ma w planach odbudowanie prawego skrzydła spichlerza i wybudowanie w nim nowoczesnego hotelu.

Tekst został wykorzystany za zgodą autora i pochodzi z przewodnika:
„Twierdza Modlin – Przewodnik Historyczny z Mapą” Piotra Oleńczaka